Eyckenstein in de Tweede Wereldoorlog

2020-03

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam. In heel Nederland wordt hier extra aandacht aan besteed en worden er verhalen uit die tijd verzameld. Dit zijn verhalen van Eyckenstein.

 

De eerste Van Boetzelaer die op Eyckenstein kwam wonen, Mr. Willem Carel van Boetzelaer, overleed in 1934. Zijn vrouw overleed al in 1930 en zijn zes kinderen woonden elders, daarom stond Eyckenstein tussen 1934 en 1946 zo goed als leeg. Er woonden alleen enkele huurders.

Vanaf de mobilisatie in september 1939 tot en met januari 1946 is Eyckenstein achtereenvolgens door drie verschillende legermachten gevorderd geweest. Tijdens de Mobilisatie het Nederlandse leger, gedurende de oorlog door het Duitse leger en vanaf de bevrijding door het Canadese leger.

Er is niet heel veel bekend over deze periode, omdat de familie zelf het landgoed toen niet bewoonde, maar enkele sporen hebben de militairen wel achtergelaten. Zo heeft iemand een keer met een sabel een haal over een wandkleed gemaakt, die nu nog steeds zichtbaar is. Misschien controleerde men of er geheime ruimtes waren.

In de jaren ’60 en ’70 is er veel munitie in de vijver gevonden, zoals bajonetten, pistolen, kogels en zelfs enkele pantservuisten. De Explosievenopruimingsdienst heeft deze tot ontploffing gebracht. Inmiddels is al dit oorlogstuig volledig opgeruimd. De glooiing tussen het pad achter het huis en de vijver is tijdens de oorlog deels opgehoogd met sintels, zodat er legervoertuigen geparkeerd konden worden.

 

Nederlandse leger

In september 1939 begon in Nederland de mobilisatie vanwege het dreigen van oorlog. Eyckenstein werd gevorderd door het Nederlandse leger om er soldaten onder te brengen. Eén van die soldaten was Gerrit Gommer (1910-2008) uit Dalen. Wij kennen zijn naam van een ansichtkaart die hij in 1939 van Maartensdijk naar huis stuurde en die we van een kleinkind toegestuurd kregen.

Gerrit Gommer (1910-2008)

 

Volgens de verhalen die Gerrit heeft nagelaten, gingen de soldaten overdag vanuit Eyckenstein naar de rand van Amersfoort, waar ze in een boerderij hun kwartier hadden. Ze schoten daarvandaan over de infanterie bij de Grebbeberg heen op de Duitsers.

Deze ansichtkaart stuurde Gerrit Gommers in 1939 naar zijn familie in Dalen.

 

Gommers toelichting op de achterzijde:
“U gaat van Coevorden naar Bilthoven, over Zwolle – Amersfoort – Utrecht.
In Zwolle over stappen. Zwolle – Amersfoort – Utrecht is een snel trein.
In Utrecht ook over stappen naar Bilthoven, in Bilthoven uit stappen.”
Eén van zijn kleinkinderen heeft er nog bij geschreven:
“opa Gommer heeft hier gezeten tijdens de mobilisatie.”

 

Duitse leger

Na de Nederlandse overgave werd Eyckenstein door het Duitse leger gevorderd. Een zestal Duitse militairen zat op de benedenverdieping, terwijl de bovenverdieping nog door een Nederlandse huurster bewoond werd. Ook op veel boerderijen en andere landhuizen in de omgeving waren Duitse soldaten gelegerd. Een dorpsbewoner heeft eens zijn jeugdherinneringen verteld, dat hij de soldaten in de zon in ontblote borst buiten tegen het huis zag zitten. Ook heeft hij eens gezien dat de soldaten gingen slootje springen. Tot grote hilariteit van voorbijgangers belandde er eentje in de sloot.

In het gazon langs de weg hadden de Duitsers enkele schuttersputten gemaakt, van waaruit overvliegende vliegtuigen werden gelokaliseerd. De schuttersputten bestonden uit op elkaar gestapelde recht-ovale betonnen ringen (zie afbeelding ). Volgens voorschrift werden er altijd drie op elkaar gestapeld. Na de oorlog heeft Rutger Wessel baron van Boetzelaer van elke put de bovenste twee ringen verwijderd. De onderste ringen zijn vanwege het grote gewicht in de grond blijven zitten.

Eén van de ringen van de schuttersputten in het gazon voor Eyckenstein.
Rechts de standaard maten die voor dit soort ringen aangehouden werden.

 

De Duitse expressionistische kunstschilder Max Beckmann (1884 – 1950) is voor de oorlog naar Amsterdam gevlucht. Merkwaardig genoeg is hij in 1943 blijkbaar in het park van Eyckenstein geweest (met de kans dat hij als overgelopen Duitser opgepakt zou worden), waar hij een schilderij maakte. Met een grote mate van waarschijnlijkheid hebben we locatie van het schilderij kunnen vaststellen. Het is onbekend wat de aanleiding was van zijn bezoek aan Eyckenstein. Zoals expressionistische schilders dat doen, heeft hij de werkelijkheid enigszins aangepast. De ook in die tijd al grote rode beuk, die hier tot 2016 heeft gestaan, heeft hij niet afgebeeld. In plaats daarvan heeft hij de lariks een stukje naar rechts verplaatst.

Links: schilderij van Max Beckmann (© Max Beckmann, c/o Pictoright Amsterdam)
Rechts: de locatie in het park die Beckmann hoogstwaarschijnlijk geschilderd heeft.

 

Canadese leger

Op 19 juni 1945 is de Canadese legereenheid The Seaforth Highlanders of Canada op Eyckenstein neergestreken, waarvandaan ze uiteindelijk in januari 1946 weer vertrokken zijn. Daarna is het huis aan de familie vrijgegeven.

Twee dagen na aankomst op Eyckenstein heeft een van de Canadese soldaten zijn naam W. Foster in een beukenboom gekerfd, met daarbij het beeldmerk van zijn legereenheid. Dit beeldmerk, een gestileerde hertenkop, lijkt erg op dat van de Nederlandse Stoottroepen. Informatie die we via het Ministerie van Defensie verkregen, laat zien dat W.C. Foster waarschijnlijk de volledige naam is van de soldaat die de inkerving gemaakt heeft. W.C. Foster heeft van 18 december 1944 tot 18 juli 1945 bij The Seaforth Highlanders of Canada gediend.

Inkerving in een beukenboom.
Links:“W. Foster 21.6.45” met hertenkop.
Rechts: Hertenkop uitvergroot.

 

Voordat de Seaforth Highlanders in Maartensdijk terechtkwamen, zijn ze in België gelegerd geweest, verdeeld over de plaatsjes Westmeerbeek, Houvenne en Ramsel. Daarvandaan zijn ze via Baak de IJssel overgestoken en in De Glindhorst gelegerd geweest. Na de Duitse overgave zijn ze via Amersfoort, Baarn, Bussum en Amsterdam in Maartensdijk terechtgekomen. Behalve op Eyckenstein zijn de soldaten ook ondergebracht bij verschillende boeren en burgers in Maartensdijk en in het toenmalige dorpshuis. Van een oud-bewoner van Maartensdijk, waar na de bevrijding een Canadese soldaat was ondergebracht, hebben we eens een groepsfoto van een compagnie van de Seaforth Highlanders ontvangen.

Groepsfoto van een compagnie van de Seaforth Highlanders,
op 1 april 1945 op een onbekende locatie in België gemaakt.

 

De Canadezen hebben op Eyckenstein veel vernielingen aangericht. Een keer zag de tuinman dat ze buiten een vuurtje hadden gemaakt en op het punt stonden er een deur van een antieke kast op te gooien. Hij heeft de deur nog net kunnen redden en daarmee de kast.