De balling van Eyckenstein op reis

Adriaan Hendrik Eyck als emigrant

 

2020-06

 

Door Anne Doedens (historicus)

Familie Eyck (vanaf 1818 met toevoeging “van Zuylichem”) was tussen 1777 en 1876 eigenaar en bewoner van Landgoed Eyckenstein. In 1787 vluchtte de patriot Hendrik Adriaan Eyck met zijn zoon Maurits naar Frankrijk. Waarschijnlijk weet u het nog wel: de patriotten streden aan het einde van de 18e eeuw voor democratisering binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, mede als reactie op de (in hun ogen) falende stadhouder Willem V, prins van Oranje-Nassau. Hun tegenstanders waren de prinsgezinden of orangisten, die juist aanhangers van de stadhouder waren. Dit artikel gaat over het reisverslag dat de gevluchte patriot Eyck maakte in opdracht van vooraanstaande patriottische leiders als Daendels, Valkenaer etc., wat de status van deze bewoner van Eyckenstein aangeeft.

 

Massale vlucht

In de herfst van 1787 vlucht Hendrik Adriaan Eyck, een fervent patriot, met duizenden anderen het land uit. De Pruisen waren binnengevallen en aan het patriottisch avontuur kwam voor even een eind. Duizenden trokken in dat najaar en de daaropvolgende winter weg uit Nederland. Ze ontvluchtten de chaos, de vernielingen en de wraakzucht van de orangisten en het “gemeen”. “Waar zal ik dan heen?”, verzuchtte een vluchteling, “Och ik arme patriot [. . .]. Welk een ommekeer! 14 dagen geleeden was ik een aanzienlijk Personagie [. . .] en nu helaas! ’t Is alles verbrod”.

 

Beschrijving van de tocht

Het gevluchte ‘aanzienlijk Personagie‘ Hendrik Adriaan ging niet bij de pakken neerzitten en spande zich in om nieuwe nederzettingen voor de vluchtelingen te vinden, in Noord-Frankrijk. Hij maakte daarvoor in de eerste maanden van 1788 met een paar andere ‘gecommitteerden’ uit de kringen van vooraanstaande patriotten een inspectiereis. Van deze reis bestaat een uniek verslag van zijn hand, vier schriftjes met een beschrijving van de tocht, van dag tot dag, haast van uur tot uur, een uitvoerige weergave van de wederwaardigheden van het gezelschap. Die begint met de woorden:

‘De ondergetekende, belast geweest zijnde met de inspectie van eenige hier aangeduide plaatsen in Fransch Vlaanderen, Artois, Picardien en Normandyen, ten einde men in staat mogte zijn tot de keuze van de geschikte plaats ter vestiging eener colonie van uitgewekene Hollandsche patriotten […]’.

Adriaan Hendrik is buitengewoon gedetailleerd in zijn verslaglegging. Zo lezen we over een bezoek aan Boulogne. Dat dat een mooie stad zou zijn, met een hotel van ‘ongekende zindelijkheid’, met ‘schoon goed’, lakens die aangenaam waren voor ‘naakte beenen’, ‘tot nog toe geen platte beestjes gevonden die men zegt anders gemeen [=gewoon] in de meeste logementen te zijn’, ‘de bordeauxwijn is lekker, heel anders bereid dan men die in Holland drinkt’.

 

Terugkeer naar Nederland

Uiteindelijk zouden duizenden patriotten zich vooral in Duinkerken en St. Omer (St. Omaars) vestigen. Het zou geen blijvende vestiging worden, want in 1795 kwamen de gevluchte patriotten met de Franse legers mee naar Nederland. Onder hen ook Adriaan Hendrik Eyck, die weer zijn intrek nam op Eyckenstein.

 

De vier schriftjes met zijn uitgebreide verhaal zijn een unieke bron, die door vaderlandse historici nog niet eerder werd gebruikt bij de beschrijving van de patriotten. Op onlinemuseumdebilt.nl wordt er aandacht aan besteed, men vindt meer over deze bron als men de volgende link aanklikt:

onlinemuseumdebilt.nl/een-uniek-document-van-adriaan-hendrik-eyck-uit-1788/

Onlinemuseumdebilt besteedt trouwens veel aandacht aan Eyckenstein en zijn bewoners. Wie op deze site www.onlinemuseumdebilt.nl zoekt op het woord Eyckenstein, wordt beloond met meer dan dertig artikelen.

 

Anne Doedens is secretaris/redacteur onlinemuseumdebilt.nl. Naast vele artikelen op de website van het Online Museum De Bilt heeft Anne Doedens een groot aantal interessante historische boeken op zijn naam staan, waaronder een oorlogenreeks. Ga voor meer informatie naar zijn website: www.annedoedens.com/publicaties/.