Oude Grafkelder krijgt status Rijksmonument toegekend

2021-03

“Bijgaand als eerst een kaartje. Benieuwd of jullie gelijk zien wat dit is. Eerst even kijken!” Zo luidde begin januari de enthousiaste mail van Otto van Boetzelaer, beheerder van familielandgoed Eyckenstein, aan enkele nauw betrokkenen. De kogel was door de Kerk. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) had na het nodige overleg met Van Boetzelaer de status van Rijksmonument aan de oude Grafkelder toegekend. Deze is daarmee toegevoegd aan het totale Rijksmonument.

In de bijlage van de mail zat inderdaad een kaartje van het hele gebied dat al als Rijksmonument was aangemerkt, inclusief de Grafkelder, die in het oostelijke deel langs de Koekoeksteeg ligt. En verder nog een formele beschrijving van het hele Rijksmonument. Onder de Grafkelder met gracht valt ook het toegangshek: twee hekpijlers met een smeedijzeren hek ertussen.

 

 

De toegevoegde tekst in de beschrijving luidt:

“OMGRACHTE GRAFKELDER met GRAFHEUVEL en TOEGANGSHEK, behorende tot de buitenplaats Eyckenstein.

[…]

Vanaf de Eikensteeg is de grafkelder te bereiken, die vanaf 1811 als familiegraf voor het landgoed heeft gediend. De grafkelder wordt gedekt door een zandheuvel en is omgeven door een droge gracht. Aan de oostzijde leidt een pad van de droge gracht naar een toegangshek, bestaande uit twee hekpijlers met daartussen een dubbel smeedijzeren hek. De oorspronkelijke toegang van de grafkelder bevond zich waarschijnlijk aan de oostzijde, tegenover het hek. De huidige toegang met twee gemetselde keermuren aan de aan de noordzijde van de grafkelder dateert vermoedelijk uit de eerste helft van de 20ste eeuw, toen de grafkelder werd uitgebreid.”

 

Aanleg en bijzettingen

De Grafkelder is in 1811 aangelegd door Mr. Maurits Jacob Eyck (1764-1853), toenmalig eigenaar van Eyckenstein. Tot in de vorige eeuw heeft er nog een neogotische spitsboog boven de ingang gestaan.

In 1812 werden in de grafkelder negen personen vanuit de Pieterskerk in Utrecht herbegraven. De grafkelder omvat het zeer grote aantal van 23 bijzettingen over een periode van meer dan 200 jaar, waarvan de oudste H.C. van Asch van Wijck (overleden 1757 en bijgezet in 1811) en de laatste bijzetting in 1936 F.J. van Voorst van Beesd geboren Eyck tot Zuylichem betrof. Tot de begraven personen behoren onder andere Hendrik Maurits Eyck de beroemde patriotse burgemeester van Utrecht en leden van de families Van Asch van Wijck, Burman, Clifford, Verkolje. (Bron: onderzoek “Landgoed Eyckenstein. Aanvullend historisch onderzoek grafkelder en grafkelderbos.” Stichting In Arcadië, 23 augustus 2019.)

 

 

Otto van Boetzelaer geeft een toelichting.

Waarom is het voor Eyckenstein van belang dat de Grafkelder aan het Rijksmonument is toegevoegd?

Van Boetzelaer: “Bijzonder aan deze Grafkelder is dat hij één van de eerste is uit de tijd (vanaf 1810) dat mensen niet meer in kerkgebouwen en binnen de omwalling begraven mochten worden. En het is ook één van de eerste grote grafkelders bij buitenplaatsen. De Grafkelder heeft geen enkele opbrengst, terwijl je de mensen toch een stuk van de oude historie wil laten zien. Met de monumentenstatus kan je de instandhouding op de lange termijn waarborgen.” Wat de Grafkelder ook interessant maakt, is dat er oud-burgemeesters van Utrecht in begraven liggen, telgen van de familie Eyck (van Zuylichem). Van Boetzelaer: “Vanwege de belangrijke burgemeesters van Utrecht in de Grafkelder laat hij het belang zien van de band tussen Eyckenstein als buitenplaats en de stad Utrecht. Dit is een mooi aanknopingspunt om de gemeente Utrecht beter te betrekken bij het in stand houden van natuur en cultureel erfgoed, waar de inwoners van de stad ook profijt van hebben.”

 

Wat zijn de plannen, nu de monumentenstatus is toegekend?

“De eerste stap is nu dat we moeten gaan restaureren. We willen onderzoeken wat eraan gedaan moet worden, we moeten hem dan open maken en van binnen kijken hoe hij eruitziet en of de constructie nog goed is. En dan zal er een herstelplan gemaakt moeten worden.” De monumentenstatus draagt overigens alleen bij aan de instandhouding. Voor de restauratie zullen volgens Van Boetzelaer fondsen geworven moeten worden.

 

Wat gaat de gewone wandelaar hiervan merken?

“De Grafkelder wordt als beeld beter zichtbaar, zodat je ziet hoe zo’n grafkelder er vroeger uitzag. En we zullen de Grafkelder mogelijk zo herstellen dat er vleermuizen in kunnen, zodat hij ook natuurwaarde krijgt. Maar hij blijft wel afgesloten, want het is natuurlijk een grafkelder waar mensen in begraven liggen.”

 

Zijn er nog meer objecten op het landgoed die ook in aanmerking komen als monument?

Bij deze vraag denk Van Boetzelaer aan de twee evenwijdige oostwest-gelegen sloten, die tijdens herbebossing in de negentiende eeuw dienden om het toen nog overvloedige water vanuit het noorden naar de Zinksloot af te voeren. Zij verbinden de Eikensteeg en de Zinksloot, die beide wel bij het totale monument horen. Een tweede kandidaatobject voor de monumentenstatus is een lager gelegen, natter gebied aan de westzijde, waar rabatten liggen. Van Boetzelaer: “Rabatten zijn evenwijdige greppels die vrij dicht bij elkaar liggen, die er in een lager gelegen en natter gebied voor zorgden dat de ophogingen ertussen nog redelijk droog bleven voor de aanplant. Zij laten de historie zien hoe de ontginningen hebben plaatsgevonden.”

 

Op de website Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN.nl) zijn mooi de drie genoemde objecten te zien.