Onderzoek naar de Folly van Pan

2018-12

Ten oosten van de Eikensteeg op Landgoed Eyckenstein zijn de resten te vinden van wat eens een imposante folly moet zijn geweest. Wat is de achtergrond van deze folly?

Tijdens onderzoek voor het schrijven van het boek ‘Eyckenstein, op de grens van zand en veen’ (2010) stuitte historicus Ronald van Immerseel in een archief op documenten die een grote folly op het landgoed beschrijven, die door de toenmalige eigenaar van Eyckenstein Mr. Maurits Eyck de ‘Tempel van Pan’ genoemd werd. Volgens tekeningen moest de folly ten oosten van de Eyckenstein gelegen hebben. Toen de huidige eigenaar Rutger Wessel baron van Boetzelaer hiervan hoorde, herinnerde hij zich dat hij in die buurt wel eens merkwaardige rond lopende greppeltjes tegengekomen was. Die greppeltjes bleken er nog steeds te liggen en vormen de gedeelte van een grote cirkel, die overeen leek te komen met de tekeningen. De locatie was dus gevonden!

Een folly is volgens Wikipedia “een bouwwerk dat met opzet nutteloos of bizar is”. Afgelopen zomer deed Stichting In Arcadië nader onderzoek naar de historische details van deze folly van Mr. Maurits Eyck. Maurits (1764-1853) was na zijn vader Adriaan Hendrik Eyck (1725-1802) de tweede generatie Eyck op het landgoed. Vanaf 1795 was hij verantwoordelijk voor het beheer en kreeg hij van zijn vader de vrijheid om dat naar eigen inzicht in te vullen. Hij voelde zich zeer met het landgoed verbonden en gaf het grote allure. Daar droeg de folly ook aan bij.

Hoe zag de folly er uit?

Volgens de beschrijving die Maurits geeft, had hij drie ringen van verschillende boomsoorten aangeplant: een buitenste ring met Weymouthdennen, een middelste ring met berken en een binnenste ring met fijnsparren. Om de buitenste ring heen lag de greppel die nu nog zichtbaar is, met een straal van 37 meter. Maurits schrijft: “… terwijl het geheel op eene afstand de vertooning moet opleveren van eene groote tempel”, waarbij de boomstammen de zuilen voorstelden. In het centrum van de ringen is er sprake van een schapenstal, waarvan echter niet bekend is of die er ooit daadwerkelijk gestaan heeft. Deze schapenstal verklaart wel de naam ‘Tempel van Pan’, omdat de god Pan als de patroon van de schaapherders en de kuddes beschouwd werd. Het centrum van de folly was tevens het kruispunt van wandelpaden. Daartoe bevonden zich in de ringen en de greppel vier portalen.

Grafkelder en kringen van wandelingen

In diezelfde tijd heeft Maurits nog verder oostelijk een familiegrafkelder aangelegd, die nu nog steeds aanwezig is. De folly en de grafkelder blijken een duidelijke samenhang te hebben. Vanaf de Eikensteeg liep (en loopt) en een pad door twee portalen van de folly recht naar de grafkelder. Dit pad was onderdeel van één van de wandelkringen. In diezelfde periode legde Maurits namelijk ook vier “Kringen van wandelingen” aan, zoals hij die noemt. Trots beschrijft hij dat de kringen verschillend van lengte zijn en dat wandelaars zo kunnen kiezen hoe lang ze willen wandelen, zonder langs dezelfde weg terug te hoeven komen. De folly was het knooppunt van deze vier kringen van wandelingen, waaruit duidelijk wordt dat de folly een belangrijke rol in de allure van het landgoed speelde.

Nader onderzoek naar follies uit diezelfde tijd van gelijke aard in Nederland en daarbuiten heeft niets opgeleverd. De Tempel van Pan is volstrekt uniek in zijn vorm en omvang. Mede hierom laten wij onderzoeken of het mogelijk is om de folly weer te herstellen.

(Bron informatie en kaartjes rechts: Historisch onderzoek voor ‘De Tempel van Pan’ Landgoed Eyckenstein te Maartensdijk, uitgevoerd door Stichting Arcadië)

Drie ringen van bomen

 Cirkel links de folly, cirkel rechts de grafkelder