• Voorblad  en  inleiding
• Ds.  J. F.  van  Hoogstraten
• Mr.  A.E.  Baron  Mackay  van  Ophemert  en  Zennewijnen
• Mr.  A.J.  van  Beeck  Calcoen
• Ds.  H.  van  Maasdijk
• Dr.  Nicolaas  Beets
• Slot

Overleden  te  Utrecht  den  18n  en  aldaar  Begraven  den  23n  April  1872.

Utrecht,  Kemink  en  Zoon,  1872.

Bij  de  aankomst  van  het  lijk  aan  de  grafstede  werd  door  de  Onderwijzers  der  Marnix-Stichting,  (zijnde  de  gezamenlijke  Scholen  gesticht  door  wijlen  Baron  van  Boetzelaer  van  Dubbeldam)  de  Motette  van  Mohring:  “Zalig  zijn  de  dooden  die  in  den  Heere  sterven”  gezongen.

Rust  zacht,  brave  man,  trouwe  vriend,  weldoener  der  armen,  steun  der  gemeente,  eenvoudige,  bescheidene,  zachtmoedige,  oprechte!  Uwe  nagedachtenis  blijft  bij  ons  gezegend,  en  uwe  werken  volgen  U.  Onze  gebeden  vermochten  niet  U  in  het  leven  te  behouden,  want  de  Heer  had  het  betere  over  U  beschikt. 

Dat  is  de  troost  van  hen,  die  U  beweenen,  van  uwe  echtgenoot,  van  uwe  kinderen,  van  allen,  die  U  hebben  liefgehad.  En  zwijgen  wij  bij  uwe  grafstede  van  uwen  lof,  het  is  om  dank  en  eer  toe  te  brengen  aan  Hem,  die  krachtig  in  U  werkte  ter  verheerlijking  van  zijnen  naam,  en  die  ook  op  het  einde  nog  U  het  voorbeeld  deed  geven  eener  lijdzaamheid,  waarvan  geen  menschelijk  oordeel  anders  zeggen  kon  dan  dat  zij  een  volmaakt  werk  had.  Leef  voort  in  onze  harten,  en  geve  God,  dat  wij  eenmaal  met  U  leven  bij  den  Heer!

Ik  treed  op,  vrienden!  met  oude  brieven.  Een  vriendschap  van  56  jaren  vraagt  verlof  om  een  woord  te  spreken,  en,  ik  durf  er  bijvoegen,  mede  uit  naam  van  oude  vrienden,  hier  tegenwoordig.

Geen  woord  van  lof,  maar  van  dank:  van  dank  voor  zooveel  bewijzen  van  oprechte  vriendschap,  voor  zoo  levendige  deelneming  in  wat  ons  wedervoer,  voor  het  voorbeeld  dat  hij  ons  in  zóó  veel  opzichten  gaf  en  nu  nalaat.

Ik  was  —  ik  moet  het  bekennen  —  soms  jaloersch  van  dien  eenvoud,  van  die  natuurlijkheid,  van  die  openheid,  van  die  trouw  in  alles.  Die  karaktertrekken  openbaarden  zich  reeds  toen  wij  te  zamen  op  de  schoolbanken  zaten  of  te  zamen  lessen  hadden,  toen  wij  later  te  zamen  in  ons  geliefd  Utrecht  studeerden  en  toen  wij  in  1830  te  zamen  in  het  leger  waren.  Daarna  liepen  onze  aardsche  wegen  uiteen,  maar,  door  Gods  groote  genade,  werden  ons  de  oogen  geopend  op  den  weg  des  levens  en  der  waarheid.  Wij  werden  Pelgrims,  die  hier  geen  blijvende  stad  hebben.  Ook  op  dien  weg  ging  hij  mij  weder  voor  in  getrouwheid,  in  moed,  in  absentie  van  menschenvrees.  Op  dien  weg,  al  liepen  de  aardsche  wegen  uiteen,  bleven  wij  één.  Er  ontstond  een  sympathie,  die  door  geen  wereld,  door  geen,  verwijderde  woonplaats,  zelfs  door  dit  graf  niet  kan  verbroken  worden.  Wij  gingen  aan  de  hand  van  denzelfden  Heer  en  waren  in  Hem  vereenigd.  Ik  was  één  der  getuigen  bij  zijn  huwelijk;  de  laatst  overgeblevene!  Ik  zag  den  band  sluiten  en  vroeg  mij  af:  welken  weg  zal  dit  paar  inslaan?  Een  gezin  van  den  oud-edelen  van  Boetzelaer,  met  eene  buitengewoon  begaafde  vrouw  en  met  een  groot  vermogen  naar  de  wereld,  zou  immers  een  invloedrijke  stelling  in  de  maatschappij  innemen.  Niets  natuurlijker  dan  dat  de  wereld  wenkte  en  lokte,  maar,  daar  klonk  de  stem  des  Heeren:  Volgt  MIJ!  en  die  stem  vond  weerklank  in  hart  en  geweten  en  het  jeugdig  gezin  sloeg  den  weg  des  christens  in.  Hun  leven  werd  geheiligd  door  't  geloof!  En  hoe  was  't  in  dit  gezin  na  die  keuze?  Was  ’t  er  droefgeestig,  stijf,  stroef?  Wel  vrienden!  nooit  zag  ik  vrolijker,  gezelliger,  eendrachtiger,  liever,  guller,  intellectueler  gezin.  De  Heer  woonde  in  hun  midden.  Zegt  mij,  zonen  uit  dit  huis!  Was  het  ouderlijk  huis  niet  alles  voor  U?  Genoot  gij  niet  van  dien  stillen  zegen  die  er  op  rustte?  Werd  het  Evangelie  er  U  niet  aantrekkelijk  gemaakt?  Ja,  ik  weet  dat  gij  U  in  't  ouderlijk  gezin  gelukkig  gevoeldet,  ik  weet  dat  gij  door  Uw  dank  en  liefde  der  ouderen  geluk  vermeerderdet.

Ik  heb  den  overledenen  en  zijn  vrouw  gezien  bij  't  heengaan  van  een  geliefd  kind  en  toen  ontwaard,  hoe  zij  —  wel  met  de  tranen  in  de  oogen  —  maar  toch  met  een  vast  geloof  en  meteen  volkomen  berusting  hun  kind  den  Heer  niet  afstonden,  maar  overgaven.

Ik  heb  den  dierbaren  vriend  in  den  smeltkroes  van  lichaamslijden  gezien;  maar  ook  al  weder  o  zoo  christelijk  onderworpen,  zoo  dankbaar  voor  't  geen  de  Heer  hem,  ook  in  dit  lijden,  deed  genieten  en  zoo  gezegend  voor  die  hem  omringden  en  verzorgden.

Toen  het  einde  naderde,  dezelfde  kalmte  des  geloofs,  de  handen  saamgevouwen  tot  gebed  en  het  oog  gevestigd  op  zijn  Heer.  De  Pelgrim,  door  God  op  aarde  geplaatst  om  zijn  Schepper  te  verheerlijken,  kon  dan  ook,  toen  de  Heer  hem,  na  voleinde  taak,  weder  opriep,  verklaren:  ik  ga  huiswaarts!

Zóó  eindigde  hij  zijn  werkzaam  leven,  maar  werkzaam  in  den  dienst  van  zijn  Heer.

Wat  hij  met  zijn  nu  treurende  echtgenoote  heeft  verricht  en  gesticht,  gij  weet  het  allen.  Maar  ziet  niet  alleen  op  wat  de  geliefde  overledene  deed,  maar  vooral  op  de  wijze  waarop  hij  alles  deed:  uit  dankbaarheid  aan  zijn  Heer;  wien  dan  ook  de  eere  voor  alles  toekomt  en  Die  het  alles  in  hem  werkte  en  als  zijn  rentmeester  hier  beneden.  Van  dáár  dan  ook  zijn  nederigheid.  Wilt  gij  een  staal?  Ik  herinner  U  hoe,  niet  lang  geleden,  een  Boetzelaer,  wiens  naam  gij  vindt  onder  het  smeekschrift  der  Edelen  en  der  Unie  van  Utrecht,  de  gewetensvrijheid,  door  zijn  Vaderen  verkregen,  in  uw  midden  heeft  aangewend.  De  christelijke  edelman  ging  met  een  lijst  van  inschrijving  langs  uwe  huizen,  om  gelden  in  te  zamelen  ten  dienste  eener  school  voor  de  kinderen  van  zijn  volk.

Uwe  tegenwoordigheid,  in  zoo  ontzettende  menigte,  aan  deze  plaats  bewijst  dat  gij  't  erkent.  Maar  Vrienden!  't  mag  er  niet  bij  blijven.  Het  is  niet  genoeg  den  waardigen  en  dierbaren  overledene  uwe  hulde  te  bewijzen  en  dan  naar  huis  te  gaan  en  hem  vergeten.  Dan  zou  uw  komen  hier  een  vertooning  zijn  en  stellig  geen  vereeren  van  zijn  nagedachtenis.

Hij  vraagt,  hij  smeekt  u,  als  eene  stem  uit  deze  groeve,  den  weg  in  te  slaan,  dien  hij  insloeg  en  den  Heer  te  dienen,  Dien  hij  diende,  en  Die  hem  dit  warme  hart  en  die  open  handen  gaf,  opdat,  wanneer  men  eens  bij  uw  graf  zal  staan  en  vragen:  wat  deedt  gij  met  uw  talenten,  met  uw  gaven,  met  uw  goud  met  uw  zilver,  men  ook  van  u  zou  kunnen  verklaren:  alles  besteed  in  't  Koningrijk  des  Heeren.

Zóó  zij  het.

Het  zij  mij  vergund  een  woord  te  spreken  uit  naam  der  scholen.

Uit  eene  bewaarschool,  bestemd  voor  de  Hervormde  Diaconie,  voor  ruim  30  jaren  geopend  met  een  12tal  kleine  kinderen,  ontwikkelde  zich  door  de  milde  hulp  en  onder  de  liefdevolle  verpleging  van  dezen  edelen  man  een  stelsel  van  scholen  voor  lager  onderwijs  en  daarbij  behoorende  opleidingschool,  gelijk  die  aan  de  meesten  uwer  niet  onbekend  zijn.

Hij  had  dezen  arbeid  bijzonder  lief,  omdat  hij  daarin  een  krachtig  hulpmiddel  zag  ter  bevordering  van  't  gene  een  hoofddoel  zijns  levens  was,  de  uitbreiding  van  het  Godsrijk.

Wist  hij  bij  ervaring  dat  er  voor  den  mensch  geen  wezenlijk  geluk  bestaat  dan  in  de  dienst  van  God  naar  Zijn  Woord,  zijn  vurigste  wensch  was  dien  zegen  te  brengen  allereerst  aan  de  kinderen  van  zijn  volk  door  opvoeding  en  onderwijs  —  en  verder  tot  al  zijne  medemenschen  door  zendingsarbeid.

Dit  doel  trachtte  hij  echter  te  bereiken  niet  in  eigen  kracht,  noch  naar  een  groot,  te  voren  beraamd,  plan,  —  maar  alleenlijk  volgende  den  weg  die  hem  daarbij  aangewezen  werd.  Daarom  werd  elke  uitbreiding  of  nieuwe  arbeid  op  dit  veld  slechts  ondernomen  om  te  voldoen  aan  kennelijk  aan  het  licht  komende  behoefte.  Hij  wenschte  Gods  weg  te  volgen,  en  dan  ook  Hem  de  eer  daarvan  te  geven  wanneer  er  zegen  op  rustte.

Zóó  kon  men  een  traan  van  dankbaarheid  zien  blinken  in  zijn  helder  oog,  wanneer  zijne  lievelingsgedachte  verwezenlijkt  werd  dat  getrouwe  scholieren  na  afgelegde  geloofsbelijdenis  de  school  verlieten.  Zóó  ver-heugde  hij  zich  wanneer  jeugdige  mannen  wel  toegerust  afscheid  namen  van  de  school  om  als  onderwijzer  of  zendeling  te  gaan  arbeiden.

Hoe  liefelijk  staat  zijn  achtbaar  en  beminnelijk  beeld  voor  ons,  geachte  onderwijzers  en  onderwijzeressen,  zooals  hij  door  onbekrompen  hulp,  door  wijs  bestuur  en  liefderijke  opwekking  u  ondersteunde  en  opwekte.  Bij  ons  leeft  hij  in  het  harte.

Maar  ook  bij  u,  jongelieden  die  uwe  vorming  aan  deze  scholen  erlangt.  O  vergeet  nooit  waarom  deze  hoogaanzienlijke  weldoener  zulk  een  belang  stelde  in  uwe  opleiding:  —  dat  het  was  opdat  gij  zoudt  werk-zaam  zijn  in  de  vreeze  des  Heeren,  die  het  beginsel  der  wetenschap  is.

Ik  moet  eindigen:  alleenlijk  moge  ik  nog  de  tolk  zijn  van  de  dankbaarheid  der  honderden  en  duizenden  die  door  dezen  nederigen  arbeid  der  liefde  zijn  beweldadigd  geworden.  De  barmhartige  God  vergelde  het  hem  naar  Zijne  Genade.  AMEN.

Ik  zal...  trachten  een  woord  te...  spreken,  daar,  indien  ik  zou  zwijgen,  de  steenen  spreken  zouden…  Zal  ik  het  doen  om  mijnen  vriend  en  den  weldoener  van  mijn  huis  en  van  onze  gemeente  groot  te  maken  en  lof  toe  te  zwaaijen?  Dat  zij  verre…  Indien  ik  zoo  iets  beoogde,  dan  zou  mijn  dierbare  vriend,  ware  hij  hier  in  ons  midden,  mij  toeroepen:  “doe  dit  niet!  maak  den  Heere  groot  en  vermeld  zijne  liefde,  genade  en  trouwe,  in  wiens  hand  ik  slechts  een  werktuig  geweest  ben,  U  en  der  Brusselsche  gemeente  ten  goede!”  Het  woord  van  onzen  dierbaren  Bijbel:  wees  dankbaar,  allereerst  jegens  den  Gever  van  alle  goede  gaven  en  van  alle  volmaakte  giften,  doch  tevens  jegens  het  door  Hem  gebruikt  werktuig  doet  mij  spre-ken.  Ik  zal  dan  iets  opnoemen  van  het  vele  goede  door  mij  en  de  gemeente  genoten  van  onzen  onvergetelijkea  en  nu  zaligen  vriend.

Vóór  zesentwintig  jaren  kwam  ik  hier  onbekend  en  als  een  vreemdeling  aan.  Een  tiental  warme  vrienden  van  het  Godsrijk,  waarvan  slechts  nog  twee  in  het  land  der  levenden  zijn  overgebleven,  en  die  hier  nu  aan  mijne  zijde  staan,  (de  Eerw.  Leeraars  Ds.  van  Hoogstraten  en  Ds.  Bösken)  namen  den  vreemdeling  op  in  liefde,  schonken  hem,  na  eene  hartelijke  kennismaking  met  zijn  persoon  en  met  zijn  werk  in  de  hoofdstad  van  België,  een  onbepaald  vertrouwen,  en  maakten  hem  zijnen  weg  in  Nederland  zoo  lief  en  aangenaam,  dat  hij  zeer  getroost,  verkwikt,  aangemoedigd  en  versterkt  naar  zijnen  werkkring  terugkeerde.  Onder  dat  genoemd  getal  van  vrienden  van  het  Godsrijk  bevond  zich  ook  mijn  vriend  Baron  van  Boetzelaer  van  Dubbeldam.  Even  als  die  van  de  negen  anderen  duurden  zijne  dadelijke  broederliefde  en  volkomen  vertrouwen  onafgebroken  voort  tot  aan  het  oogenblik  van  zijn  heengaan  naar  het  Vaderhuis  daar  boven.

Het  zeer  geschikt  en  liefelijk  bedehuis,  waarin  wij  ons  in  Brussel  vrijelijk  vergaderen,  om  het  dierbaar  Evangelie  te  verkondigen  en  te  hooren,  en  onzen  God  in  geest  en  waarheid,  volgens  zijn  Woord,  te  aanbidden  en  te  dienen,  hebben  we  aan  onzen  Van  Boetzelaer  voor  een  zeer  groot  deel  te  danken.  Aldus  is  het  ook  gelegen  met  nog  eene  hulpkapel  in  dezelfde  stad.  Niet  anders  met  een  ruim  schoollokaal,  waarin  buiten  de  woning  van  onzen  hoofdonderwijzer  honderdvijftig  kinderen,  waarvan  niet  weinige  roomsch,  onderwijs  ontvangen  in  het  noodige  en  nuttige  voor  dit  leven,  maar  vooral  in  datgene,  zonder  hetwelk  alle  overige  kennis  weinig  of  niets  baten  zou.

Hetzelfde  is  het  geval  met  mijne  ruime  woning,  waarin  ik  mij  met  mijn  zeer  talrijk  gezin  op  mijn  gemak  kan  bewegen,  en  nog  meer  dan  één  profetenkamertje  heb  om  den  broeder  uit  den  vreemde  te  herbergen.  —  Zijne  groote  liefde  en  die  zijner  waardige  Echtgenoote  strekten  zich  zoo  ver  uit,  dat  mijne  arme  vrouw,  die  nu  reeds  in  het  vierde  jaar  zich  geenszins  meer  kan  bewegen,  uit  die  liefdehand  eene  ruime,  gezonde,  en  een  mooi  uitzicht  gevende  zitkamer  in  een  ander  der  eigendommen  ontving.

Hoevele  andere  bewijzen  eener  tederste  liefde  voor  der  gemeente  stoffelijke  en  geestelijke  belangen  en  die  van  mijn  huis  zou  ik  hier  nog  kunnen  bijvoegen!  Doch  ik  eindig…  “O!”  zeide  ik  voor  bijna  één  jaar  op  deze  zelfde  rustplaats  der  dooden,  ter  gelegenheid  der  begrafenis  van  onzen  vaderlijken  vriend  Fruitier  de  Talma  „O  Heer!  Gij  alleen  kent  het  verlies  ons  aangebragt  door  den  dood  van  onzen  Talma…  Gij  alleen  kunt  het  ook  vergoeden."  Hetzelfde  herhaal  ik  bij  deze  plegtige  gelegenheid:  “Gij  alleen  kunt  voor  onze  gemeente  en  mijn  hart  en  huis  vergoeden,  wat  wij  aan  onzen  Van  Boetzelaer  verloren  hebben!”  O  doe  dit,  Heere!  doe  dit  door  U  zelven  voor  de  harten  der  geliefde  achtergelatenen  van  onzen  vriend!  Hen  allen  bezielende  door  dien  Geest,  die  in  hem  woonde,  leefde,  en  zoo  krachtig  werkte!  Doe  dit  voor  de  Utrechtsche  gemeente!  Doe  dit  ook  voor  mijn  hart  en  huis,  en  voor  uwe  gemeente  te  Brussel!

Strooit  rozen  op  dit  graf,  die  na  't  verwelken  geuren,
Als  na  zijn  dood  de  deugd  en  liefderijke  daân
Van  hem,  om  wiens  gemis  wij  treuren,
Wiens  nagedachtnis  blijft,  en  nimmer  zal  vergaan. 

“Welzalig”  (luidde  't  lied)  “die  in  den  Heere  sterven.”
Ja;  hunner  is  de  rust  na  welvolbrachten  loop;
Hun  heil,  de  troost  van  die  hen  derven;
Hen  weer  te  zien,  de  hoop. 

“Hun  werken  volgen  hen.”  Uw  werten  waren  velen,
Getrouwe  dienstknecht!  en  in  needrigheid  volbracht.
Eens  in  Uw  heerlijkheid  te  deelen!…
Die  eerzucht  geeft  ons  moed  en  kracht. 

Gy  hadt  geen  eerzucht.  Neen;  gij  hadt  slechts  liefde,  ontstoken
Aan  de  eerder  liefde  van  een  Heiland,  trouwen  teêr.
Ook  deze  les  heeft  niet  ontbroken
Aan  't  voorbeeld  dat  ge  ons  gaaft:  „Aan  God  alleen  zij  de  eer!" 

Rust,  werkzaam  vriend,  rust  zacht!  Treurt  niet,  beroofde  zonen!
Hef,  droeve  weduw!  't  hoofd,  van  hooger  hulp  bewust;
God  in  den  hemel  zal  u  toonen
Wat  zegen  op  het  huis  van  zijn  beminden  rust.

Leer  mij,  o  God!  hier  streven
Naar  dat  regt  christlijk  leven
Dat  zulk  een  eind  verwerft.
Opdat  ik  na  dit  zwerven,
Ook  eenmaal  moge  sterven
Zoo  als  de  ware  Christen  sterft!