Beginblad
Parkbos
Indeling

Het  huidige  parkbos,  dat  meteen  achter  het  landhuis  ligt,  is  een  ontwerp  van  de  bekende  tuinarchitect  Leonard  Anthony  Springer.  Voordat  dit  park  aan  bod  komt,  kijken  we  eerst  terug  in  de  geschiedenis.

- Rechtelanenstelsel (vóór 1781)
- Sterrenbos  (vanaf  1781)
- Gotische  brug  (1840)
- Kaart  van  1872
- Park  naar  ontwerp  van  Leonard  Springer
- Overblijfselen  van  de  eerdere  fases

  Het  parkbos  is  tevens  het  gedeelte  van  Eyckenstein  dat  niet  voor  publiek  opengesteld  is.  U  vindt  dat  terug  op  de  kaart.

 
Rechtelanenstelsel  (vóór  1781)
In  de  tijd  van  voordat  de  familie  Eyck  op  Eyckenstein  kwam  wonen,  bestond  de  omgeving  waarschijnlijk  nog  grotendeels  uit  heide-  en  stuifzandgebieden. Ergens  in  die  periode  is  er  om  de  toenmalige  herenboerderij  heen  een  rechtelanenstelsel  aangelegd.  Van  oude  kaarten  weten  we  hoe  dat  eruit  gezien  moet  hebben.  Zo'n  vijftig  meter  ten  noorden  van  de  huidige  vijver  lag  een  oost-west  geörienteerde  dwarslaan,  de  zogenaamde  Beukendwarslaan.  Nog  wat  noordelijker  lag  evenwijdig  een  tweede  dwarslaan,  de  zogenaamde  Eikendwarslaan.  Tot  1800  lag  tussen  het  huis  en  de  Beukendwarslaan  (gedeeltelijk  over  de  huidige  vijver  heen)  de  moestuin  van  Eyckenstein.  Op  de  aquarel  van  Eyckenstein  in  1799  is  de  moestuin  goed  te  zien.  In  1800  is  (ondertussen  in  de  tijd  van  familie  Eyck)  deze  moestuin  naar  het  noorden  verplaatst,  tussen  de  twee  dwarslanen  in.  Hier  is  hij  tot  1881  in  gebruik  gebleven.

 

Sterrenbos  (vanaf  1781)
Adriaan  Hendrik  Eyck  heeft  (in  het  rechtelanenstelsel)  ten  noorden  van  de  Eikendwarslaan  een  sterrenbos  aangelegd.  Dat  was  een  bos  met  evenwijdig  twee  noord-zuid  gelegen  paden  en  daardoorheen  twee  diagonaal  gelegen  paden.  Eén  van  de  twee  noord-zuid  gelegen  paden  werd  de  Grote  Huislaan  genoemd.  Dit  model  wordt  een  sterrenbos  genoemd.  De  Beukendwarslaan  en  de  Eikendwarslaan  en  meer  noordelijk  gelegen  rechte  paden  zijn  toen  nog  wel  in  gebruik  gebleven.

 

Sterrenbos  1790

 

Sterrenbos  1816

Bovenstaande  kaartjes  tonen  duidelijk  hoe  het  sterrenbos  (de  rode  lijnen —)  er  in  verschillende  tijden  uitgezien  heeft.  Midden  onderaan  (rode  blokje)  ligt  het  landhuis.  De  onderste  gele  lijn  (—)  is  de  Beukendwarslaan  en  de  bovenste  gele  lijn  is  de  Eikendwarslaan.  De  Groene  lijn  (—)  is  de  Eikensteeg  en  de  paarse  lijn  (—)  de  Grote  Huislaan.  Het  op  één  na  bovenste  huisje  rechts  van  de  Eikensteeg  is  boerderij  de  Tolboom.
In  1790  lag  de  moestuin  nog  vlak  achter  het  huis.  In  1816  lag  hij  tussen  de  Beukendwarslaan  en  de  Eikendwarslaan  in  en  kon  de Grote  Huislaan  tot  aan  het  huis  doorgetrokken  worden.

 

Gotische  brug  (1840)

Maurits  Jacob  Eyck  heeft  op  verschillende  manieren  het  landgoed  verfraaid.  Zo  heeft  hij  achter  het  huis  een  vijver  gegraven  vrijwel  op  de  plek  waar  die  nu  ook  nog  ligt,  maar  toen  nog  een  stuk  smaller.  Het  water  stroomde  vanuit  het  bos  en  vanaf  het  oosten  achter  het  huis  langs  door  deze  vijver  naar  de  sloot  die  langs  huidige  Dorpsweg  ligt,  naar  het  westen.  Waar  het  water  bij  de  Dorpsweg  uitkomt,  had  hij  een  waterval  gebouwd. 

Over  de  uitgang  van  de  vijver  heeft  Eyck  een  mooie  Gotische  brug  gebouwd,  waar  hij  zelf  een  aquarel  van  gemaakt  heeft.  Deze  brug  bestaat  nu  niet  meer.

 

 

Kaart  van  1872
Van  een  bezoeker  van  deze  webstede  ontvingen  we  een  plattegrond  van  de  omgeving  uit  een  oude  militaire  kaart  (uitgave  1910).  Op  de  uitgaveinformatie  staat  te  lezen:  "Verkend  in  1872.  Hersien  in  1906".  Hierop  is  onder  de  letters  "ein"  van  "Eyckenstein"  de  moestuin  te  zien.  Ondanks  de  vermelding  "hersien"  moet  dit  dus  nog  de  situatie  van  1872  zijn.

Te  zien  is  dat  er  nu  en  soort  vijver  gegraven  is,  de  halve  cirkel.  Deze  is  ook  al  op  het  tekeningetje  tekeningetje  uit  1832  te  zien.  De  Eikendwarslaan  is  niet  meer  weergegeven  en  lijkt  dus  niet  meer  in  gebruik  te  zijn.

Eyckenstein  is  in  de  blauwe  ring  terug  te  vinden.  De  rode  weg  die  van  links  naar  rechts  langs  het  huis  loopt,  is  de  Dorpsweg.  De  stippellijn  is  de  gemeentegrens  tussen  Maartensdijk  en  De  Bilt.  Rechts  van  Eyckenstein  is  een  groepje  van  drie  gebouwen.  De  twee  onderste  zijn  het  Koetshuis  en  de  Oranjerie.  Van  het  derde  gebouw  is  niet  bekend  wat  het  geweest  is.  Daar  zijn  geen  gegevens  van  bekend.

 

 

 

 
Park  naar  ontwerp  van  Leonard  Springer

In  1882/1883  is  in  opdracht  van  Mr.  Willem  Carel  van  Boetzelaer  door  de  later  bekend  geworden  Nederlandse  tuinarchitect  en  dendroloog  Leonard  Anthony  Springer  (1855 - 1940)  een  park  ontworpen  voor  het  gebied  meteen  achter  het  huis.  Enkele  jaren  later  is  het  ontwerp  uitgevoerd.  De  tuin  zou  het  mooist  zijn  geweest  tussen  1910  en  1930.  Het  parkgedeelte  is  zo'n  12  ha  groot  en  is  evenals  het  landhuis  niet  voor  publiek  opengesteld.  Met  zijn  ontwerp  heeft  Springer  in  1885  een  zilveren  medaille gewonnen  op  de  Internationale  Tentoonstelling  in  Parijs.  Het  park  staat  in  z'n  geheel  op  de  lijst  van  Rijksmonumenten.

Het  ontwerp  van  Springer  was  helemaal  in  Engelse  landschapsstijl,  met  golvende  lijnen,  doorzichtige  boompartijen,  groepen  heesters,  grasvelden  en  waterpartijen.  Het  lanenstelsel  is  duidelijk  doorbroken  om  meer  vergezichten,  ruimtewerking  en  openheid  te  krijgen.  De  vijver  van  voor  die  tijd  is  vergroot  en  heeft  een  andere  vorm  gekregen.  Met  de  gebogen  lopende  paden,  is  het  telkens  weer  een  verrassing  wat  er  om  de  bocht  te  zien  is.

Eyckenstein  was  Springers  eerste  grote  opdracht.  Hij  was  in  zijn  tijd  zeker  niet  de  enige  met  zijn  ontwerpstijl.  Kenmerkend   voor  hem  was  echter  dat  hij  de  oude  situatie  in  het  klein  naast  zijn  ontwerpen  weergaf.  Springer  hechtte  heel  veel  belang  aan  de  natuur  in  een  park.  Rond  1900  ontstond  er  een  nieuwe  ontwerpstijl  met  meer  rechte  lijnen  en  hegjes  en  meer  gericht  op  het  gebruik  door  mensen  voor  bijvoorbeeld  sport.  Springer  heeft  daar  met  zijn  ontwerpen  niet  goed  in  mee  kunnen  en  ook  niet  mee  willen  komen.  Een  uitgebreide  beschrijving  van  het  leven  en  werk  van  Springer  is  in  2002  verschenen  in  het  boek  "L.A.  Springer".

Tegenwoordig  is  er  als  gevolg  van  wijzigingen  en  begroeiing  wat  minder  van  het  oorspronkelijke  ontwerp  te  herkennen.  Sommige  oude  verdwenen  lanen  verraden  hun  vroegere  bestaan  alleen  nog  door  de  loop  van  een  rij  oude  eiken.  Sinds  begin  deze  eeuw  wordt  er  echter  gewerkt  aan  het  herstellen  van  parkelementen.  In  het  tweede  decennium  zijn  er  grootschalige  herstelwerkzaamheden  met  behulp  van  provinciale  en  Europese  subsidie  uitgevoerd.

Hieronder  ziet  u  een  afbeelding  van  het  ontwerp  van  deze  in  die  tijd  meest  invloedrijke  architect.  Het  opschrift  op  het  ontwerp  luidt:

"Ontwerp  voor  Veranderingen  op  Eyckenstein
eigendom  v  d  hoogEdelgeboren  heer
mr  W.C.  baron  van  Boetzelaer  te  Maartensdijk"
 

    

 

 Klik  hier  voor  een  vergroting:
- 730 kB  (grote  beeldscherpte)
- 240 kB  (minder  grote  beeldscherpte)
Bron:  Speciale  Collecties,  Bibliotheek  Wageningen
Kopiëren  van  deze  foto  is  niet  toegestaan,  tenzij  met  uitdrukkelijke  toestemming  van  Bibliotheek  Wageningen

Rechts  van  het  landhuis  zijn  op  het  ontwerp  het  Koetshuis  en  de  Oranjerie  te  zien.

Leonard  Springer  heeft  dit  ontwerp  en  zijn  ontwerpen  van  vele  andere  tuinen  overgedragen  aan  de  Bibliotheek  Wageningen,  waar  ze  nu  beheerd  worden  door  afdeling  Speciale  Collecties.  Tot  die  andere  ontwerpen  behoort  ook  dat  van  de  toenmalige  tuin  van  Roverestein,  dat  ten  oosten  aan  Eyckenstein  grenst.

 
In  augustus  2008  werden  we  benaderd  door  een  bezoeker  van  de  webstede  die  enkele  foto's  had  gevonden  op  de  zolder  van  het  huis  dat  zij  gekocht  hadden  van  één  van  de  nakomelingen  van  Mr.  Willem  Carel  van  Boetzelaer.  Wij  waren  zeer  verrast  toen  bleek  dat  één  ervan  een  foto  uit  1905  was  waarop  een  stuk  van  het  kort  daarvoor  aangelegde  park  te  zien  is.  Tot  dan  toe  wisten  we  niet  eens  dat  er  foto's  van  het  park  uit  die  tijd  bestonden.  De  gevonden  foto  geeft  een  indruk  in  hoeverre  het  ontwerp  nauwgezet uitgevoerd  is  of  niet.  Er  blijken  enkele  kleine  verschillen  te  zijn  tussen  het  ontwerp  en  de  foto,  maar   grotendeels  komen  ze  wel  overeen.  Blijkbaar  heeft  Mr.  Willem  Carel  van  Boetzelaer  het  grasveld  op  de  foto  na  een  tijdje  dicht  laten  groeien,  want  zijn  kleinzoon  Rutger  Wessel  van  Boetzelaer  heeft  dat  gedeelte  alleen  maar  met  bomen  begroeid  gekend.  Op  de  rechter  afbeelding  is  te  zien  hoe  de  foto  ongeveer  genomen  is.

 

Foto  uit  1905  (door  Francis  Kramer)  van  Eyckenstein.
Genomen  vanuit  het  park.

 

De  pijl  geeft  aan  vanuit  welk  punt  en  in  welke
richting  de  foto  ongeveer  genomen  moet zijn.

 
Rechts  ziet  u  het  parkgedeelte  weergegeven  op  een  topografische  kaart  van  tussen  1908  en  1929.  De  rode  weg  onderaan  is  de  Dorpsweg  en  het  rode  rechthoekje  is  Eyckenstein.  Te  zien  is  dat  de  Engelse  landschapsstijl  zich  verder  naar  het  noorden  uitstrekt  dan  op  de  tekening  van  Springer  te  zien  is.  Hoogstwaarschijnlijk  is  er  in  een  later  stadium  onder  leiding  van  Springer  een  uitbreiding  van  het  park  gekomen  dat  niet  op  het  ontwerp  staat.

 

  

 

Leonard  Springer  speelde  ook  wel  met  de  natuur.  Zo  heeft  hij  ergens  in  het  park  een  veldje  met  zogenaamd  doorgeschoten  eikenhakhout  aangelegd.  Maar  in  werkelijkheid  heeft  hij  twee  of  drie  boompjes  tegelijk  in  één  plantgat  gezet,  zodat  de  nu  volwassen  bomen  strak  tegen  elkaar  aan  staan  en  met  elkaar  vergroeid  zijn.  Het  lijkt  daardoor  alsof  het  één  boom  is  met  meerdere  uitgelopen  stammen.

 

Voorbeeld  van  zogenaamd  eikenhakhout
met  twee  stammen

 

Voorbeeld  van  zogenaamd  eikenhakhout
met  drie  stammen

 
Springer  heeft  in  de  rechter  marge  van  zijn  ontwerp  de  oude  situatie  weergegeven.  Dat  gedeelte  van  zijn  tekening  staat  hiernaast  afgebeeld.  Dezelfde  vormen  zijn  herkenbaar  op  de  topografische  kaart  hierboven.

De  rode  stip  is  het  Eyckenstein,
de  blauwe  stip  is  het  Koetshuis.

 

 

Overblijfselen  van  de  eerdere  fases
In  het  huidige  park  en  ook  ten  noorden  daarvan  zijn  op  sommige  plaatsen  enkele  of  dubbele  rijen  van  hele  oude  bomen  te  vinden,  waarvan  in  eerste  instantie  niet  duidelijk  is  waarom  die  daar  staan.  Pas  met  de  kennis  van  de  ontwikkelingen  vóór  het  park  van  Springer  wordt  duidelijk  wat  de  betekenis  van  deze  bomen  geweest  is.  Het  zijn  een  aantal  beuken  van  de  Beukendwarslaan  en  enkele  eiken  van  de  Eikendwarslaan  van  het  rechtelanenstelsel  en  een  rij  larixen  van  de  noordoostelijk  diagonaal  van  het  sterrenbos.  Zelfs  zijn  er  nog  stukken  laan  uit  het  rechtelanenstelsel  in  het  huidige  bos  in  gebruik.  Ook  de  Grote  Huislaan  uit  het  sterrenbos,  of  mogelijk  ook  zelfs  nog  uit  het  rechtelanenstelsel,  is  nog  volop  in  gebruik,  maar  wordt  tegenwoordig  Grote  Laan  genoemd.