Beginblad
Landschap
Indeling

Landschap  is  altijd  een  resultaat  van  verschillende  processen  die  zich  in  de  loop  van  de  geschiedenis  op  het  aardoppervlak  ingewerkt  hebben.  De  processen  die  het  meest  van  invloed  geweest  zijn  voor  de  omgeving  van  Eyckenstein,  worden  hieronder  in  het  kort  beschreven.  De  volgende  onderwerpen  komen  aan  bod:

 

Stuwwallen
Tijdens  de  voorlaatste  ijstijd  reikten  de  noordelijke  gletsjers  tot  halverwege  ons  land.  Aan  de  randen  van  de  gletsjers  werden  als  gevolg  van  de  grote  druk  van  het  ijs  stuwwallen  van  zand  omhoog  geduwd.  Zo  zijn  aan  het  uiteinde  van  een  grote  ijslob  een  zeer  grote  hoefijzervormige  zandrug  ontstaan.  Door  de  eeuwen  heen  is  heeft  de  Rijn  beetje  bij  beetje  de  zuidelijke  ronding  van  dit  hoefijzer  afgekalfd,  zover  dat  alleen  de  twee  zijflanken  nog  overbleven.  Uiteindelijk  zijn  er  zo  twee  uitgestrekte  zandgebieden  overgebleven:  de  Veluwe  aan  de  oostelijke  zijde  en  de  Utrechtse  Heuvelrug  aan  de  westelijke  zijde.  Tussen  deze  zandruggen  in,  op  de  plaats  waar  de  ijslob  lag,  is  door  het  wegdrukken  van  het  zand  juist  een  dal  ontstaan,  waar  nu  de  Utrechtse  en  Gelderse  Vallei  liggen.

Na  deze  ijstijd  is  er  nog  één  geweest,  waarbij  de  gletsjers  niet  tot  in  ons  land  gekomen  zijn.  Het  land  werd  toen  echter  wel  beheerst  door  harde,  ijzige  winden,  die  dikke  lagen  dekzand  op  de  kale  vlaktes  van  de  eerder  ontstane  stuwwallen  neerlegden.  Daarna  zijn  er  overwegend  warmere  periodes  aangebroken,  waarin  het  grondwater  steeg  en  de  stuwwallen  steeds  meer  met  loofbossen  begroeid  raakten.

 

Veengebieden

In  de  lager  gelegen  gebieden,  zowel  aan  oostelijke  als  aan  westelijke  zijde  van  de  Utrechtse  Heuvelrug,  ontstond  er  met  de  stijging  van  het  water  een  waterrijke  omgeving.  Als  gevolg  van  langdurige  afzetting  van  plantenresten  op  de  bodem  van  het  water  ontstond  er  een  dikke  organische  bodem,  die  op  den  duur  in  een  moeras  veranderde.  Geleidelijk  ontwikkelde  zich  er  een  uitbundige  groei  van  veenmos,  waarvan  de  plantenresten  eveneens  bleven  liggen.  Veenmos  heeft  namelijk  een  grote  sponswerking,  waardoor  het  zijn  eigen  vochtige  omgeving  in  stand  houdt.  Afgezette  plantenresten  worden  hierdoor  niet  afgebroken,  maar  blijven  liggen.  In  de  loop  van  de  eeuwen  zijn  hierdoor  de  veengebieden  met  veenpakketten  van  soms  vele  meters  dik  ontstaan.

 

Verschraling  zandgebieden
Al  zo'n  6.000  jaar  geleden  moet  er  bewoning  op  de  Utrechtse  Heuvelrug  geweest  zijn,  maar  pas  vanaf  de  tiende  eeuw  na  Christus  zijn  boeren  begonnen  de  loofbossen  te  ontginnen  en  er  akkers  aan  te  leggen.  Schapen  graasden  op  de  woeste  gronden  en  lieten  hun  uitwerpselen  's nachts  in  de  stal  vallen.  Deze  mest  werd  vermengd  met  plaggen  uit  de  bossen,  waarna  dit  mengsel  op  de  akkers  gebracht  werd.  Zo  was  er  een  eeuwenlange  verplaatsing  van  voedingsstoffen  vanuit  de  bossen  naar  de  akkers,  die  zo  geleidelijk  in  verhoogde  voedselrijke  essen  (engen,  enken)  veranderden.  De  bossen  daarentegen  werden  steeds  schraler  (voedselarmer),  waardoor  de  begroeiing  deels  verdween  en  er  veel  heidegebieden  of  zelfs  stuifzandgebieden  ontstonden.

 

Herbebossing  zandgebieden
In  de  loop  van  de  negentiende  eeuw  is  men  begonnen  met  het  vastleggen  van  de  stuifzanden  door  het  aanleggen  van  bossen.  Nu  werd  er  echter  voornamelijk  naaldhout  gebruikt,  waardoor  zowel  de  Veluwe  als  de  Utrechtse  Heuvelrug  nu  nog  steeds  voor  een  groot  deel  uit  naaldbossen  bestaan.  Op  sommige  plaatsen  worden  tegenwoordig  weer  verwoede  pogingen  gedaan  om  de  laatste  heide-  en  stuifzandgebieden  juist  weer  te  behouden  of  terug  te  krijgen.

 

Ontginning  veengebieden
In  de  Middeleeuwen  is  het  Domkapittel  in  Utrecht  begonnen  de  veengebieden  in  het  noordwestelijke  deel  van  de  provincie  Utrecht  ter  ontginning  uit  te  geven.  Vanuit  de  Vechtstrook  in  het  zuidwesten  naar  het  noordoosten  werden  er  door  boeren  sloten  evenwijdig  aan  elkaar  gegraven,  waardoorheen  het  water  kon  worden  afgevoerd  en  waarover  tevens  schuiten  konden  varen  die  turf  (het  afgegraven  veen)  vervoerden.  Zo  ontstonden  er  langgerekte  stroken  land  met  sloten  ertussen,  een  zogenaamd  slagenlandschap.  Steeds  na  een  bepaalde  tijd  werd  er  een  dwarsdijk,  een  zogenaamde  ontginningsas,  aangelegd.  Hierlangs  werden  over  het  algemeen  boerderijen  gebouwd,  waar  de  volgende  generatie  boeren  kon  gaan  wonen.  De  Dorpsweg,  waar  Eyckenstein  aan  ligt,  is  één  van  die  ontginningsassen.  Het  landgoed  ligt  in  het  gebied  dat  het  laatst (omstreeks  1495)  is  vrijgegeven.

 

Kaartje  met  de  jaartallen  waarin  de  verschillende  gebieden  ontgonnen  zijn
en  waarin de  ontginningsassen  bebouwd  zijn.
Eyckenstein  ligt  aan  de  uiterste  oostrand  van  het  ontginningsgebied.

Klik  op  het  kaartje  voor  een  vergroting

 

Eyckenstein
Het  landgoed  Eyckenstein  ligt  op  de  rand  van  het  zandgebied,  net  in  het  overgangsgebied  tussen  de  stuwwal  en  het  veen,  in  het  laatst  uitgegeven  ontginningsgebied.  In  noordelijke  richting  wordt  de  bodem  steeds  schraler  (voedselarmer)  en  zijn  er  zelfs  nog  bescheiden  heideveldjes  te  vinden.  Daar  staan  voornamelijk  naaldbomen.  Ook  het  zuidelijke  gedeelte  ligt  op  zandgrond,  maar  daar  is  het  duidelijk  voedselrijker.  Er  is  hier  ook  veel  meer  loofhout  te  vinden  (wat  overigens  grotendeels  aangeplant  is).

Het  huidige  landschap  kenmerkt  zich  nu  door  bossen,  afgewisseld  met  rechthoekige  akkers  of  weilanden,  hetgeen  een  bloklandschap  genoemd  wordt.  Dit  levert  op  veel  plaatsen  schitterende  doorzichten  op.  Maar  hele  gebieden  zijn  ook  volledig  bebost,  zonder  deze  doorzichten.  Een  heel  groot  akker-/weideperceel  ligt  op  zo'n  2,5  km  ten  noorden  van  het  landhuis  langs  de  Melkweg  (de  bosweg  tussen  Lage Vuursche  en  Hollandse  Rading).  Dit  perceel  is  door  Mr.  Willem  Carel  van  Boetzelaer  ontgonnen  en  wordt  "Het  Boetzelaersveld"  genoemd.

Naar  het  westen  gaat  dit  landschap  over  in  een  zogenaamd  slagenlandschap:  zeer  langgerekte  weilanden  gescheiden  door  slootjes.  Tot  eind  jaren  negentig  waren  in  Maartensdijk  de  langste  ontginnengspercelen  van  Nederland  te  vinden:  4,5  km  lang  (en  zo'n  100  m  breed).  In  een  ruilverkaveling  zijn  deze  langste  percelen  toen  door  een  nieuwe  weg  doorsneden.

Omstreeks  1800  moet  er  bij  Eyckenstein  nog  veen  gelegen  hebben.  Dit  blijkt  uit  bouwaantekeningen  uit  1802  van  Maurits  Jacob  Eyck,  waarin  hij  zich  erover  beklaagt  dat  bij  vroegere  bouwwerkzaamheden  de  fundering  op  een  laag  veen  is  gelegd  (en  niet  op  de  dieper  liggende  harde  zandgrond),  waardoor  de  gehele  voormuur  van  het  fundament  af  geschoven  was.  De  grens  tussen  het  veen  en  het  zand  heeft  in  die  tijd  dus  meer  oostwaards  gelegen  dan  nu  het  geval  is.  Als  gevolg  van  ontwatering  is  het  veen  aan  zuurstof  blootgesteld  en  is  het  geleidelijk  helemaal  verweerd,  waarna  alleen  de  eronder  liggende  zandgrond  overgebleven  is.

 

Doorzicht  vanaf  de  Eikensteeg

 

Geschiedenis  van  De  Bilt
Over  de  geschiedenis  van  de  zes  woonkernen  van  gemeente  De  Bilt,  waarvan  Maartensdijk  er  één  is)  is  in  juli  2007  een  interessant  en  goed  leesbaar  boek  verschenen:  Van  Oostbroek  tot  Westbroek,  van  schrijver  drs.  Joost  van  der  Spek.

 
Overheid

De  Utrechtse  Heuvelrug  vormt  een  kerngebied  in  de  Ecologische  Hoofdstructuur  (EHS).  Dit  is  het  samenhangende  stelsel  van  natuurgebieden  (kerngebieden,  natuurontwikkelingsgebieden  en  verbindingszones)  in  Nederland  dat  in  2018  gereed  moet  zijn.  Een  samenhangend  stelsel  is  van  groot  belang  voor  het  voortbestaan  van  veel  diersoorten  op  de  Heuvelrug.  Als  de  natuur  namelijk  te  versnipperd  is,  zijn  de  populaties  van  de  soorten  te  klein  en  kan  er  bovendien  geen  uitwisseling  met  andere  populaties  plaatsvinden.  Ze  zijn  in  dit  gebied  dan  gedoemd  tot  uitsterven.

Vanaf  11  oktober  2003  heeft  een  gedeelte  van  de  Utrechtse  Heuvelrug  de  status  Nationaal  Park.  Voorlopig  zal  het  Nationaal  Park  alleen  het  gedeelte  ten  zuiden  van  de  A12  omvatten,  omdat  deze  rijksweg  en  de  spoorweg  ernaast  een  te  grote  barrière  voor  de  dieren  zijn  om  naar  het  noordelijke  gedeelte  van  de  Heuvelrug  te  trekken.  De  overheid  wil  de  barrièrewerking  echter  opheffen  door  het  aanleggen  van  wildviaducten.  Waarschijnlijk  zal  daarna  ook  het  noordelijke  gedeelte  in  het  Nationaal  Park  op  te  nemen,   waarin  Eyckenstein  ligt.

Ook  werken  verschillende  instanties  samen  om  de  hele  Utrechtse  Heuvelrug  tot  Provinciaal  Landschap  te  verheffen.

 

Het  landschap  is  nauw  verbonden  met  de  onderwerpen  Natuur  en  Bos.